
Ένα βιβλίο χωρίς βιβλιοδεσία δεν μπορεί πραγματικά να θεωρηθεί βιβλίο, ή μήπως όχι; Ερχόμενοι σε επαφή με εκατοντάδες βιβλίων σε καθημερινή βάση, στην ΩΚΥΠΟΥΣ τείνουμε να ασπαζόμαστε αυτό το απαίσιο δόγμα που υπαγορεύει ότι «το περιεχόμενο ενός βιβλίου είναι σχεδόν εξίσου σημαντικό με την εξωτερική του εμφάνιση». Αυτή είναι μια δήλωση που μπορεί να ακούγεται ως άμεση προσβολή σε οποιονδήποτε συγγραφέα, ωστόσο δεν μπορούμε παρά να αναγνωρίσουμε τη μερική της αλήθεια. Αυτό έχει να κάνει με κάτι παραπάνω από τους προφανείς αισθητικούς λόγους. Όταν η τεχνοτροπία ενός πραγματικού δεξιοτέχνη εφαρμόζεται στη διαδικασία δεσίματος ενός βιβλίου, αυτό συχνά εγγυάται και τη μακροπρόθεσμη διατήρηση του βιβλίου. Και αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο βιβλία τόσο παλιά όσο τεσσάρων αιώνων έχουν αντέξει στη δοκιμασία του χρόνου. Έτσι, εν ολίγοις, η βιβλιοδεσία είναι ένα σημαντικότατο στάδιο στην κατασκευή βιβλίων. Και αυτό που μπορεί να παράξει μαγικά θαύματα.

Η τέχνη της βιβλιοδεσίας έχει τις απαρχές της πολύ πριν από την έλευση της τυπογραφίας, από τον 5ο αιώνα π.Χ. Αρχικά εμφανίστηκε με τη μορφή χειρόγραφων φύλλων φοίνικα, κυρίως στις περιοχές της Νοτιοανατολικής Ασίας και της Αιγύπτου. Τα χειρόγραφα αυτά γράφονταν με μελάνι σε ορθογώνια και σκληρυμένα φύλλα φοίνικα. Κάθε φύλλο είχε συνήθως μια οπή μέσω της οποίας θα μπορούσε να περάσει ένα κορδόνι και με αυτό τα φύλλα ήταν δεμένα μαζί σαν ένα βιβλίο. Φυσικά, όπως το χαρτί, τα φοινικόφυλλα ήταν επίσης ευαίσθητα στην υγρασία, τη δραστηριότητα των εντόμων και τη μούχλα.

Με την έλευση και εξέλιξη της τυπογραφίας, η βιβλιοδεσία έγινε κανονικός βιοτεχνικός κλάδος. Μια ποικιλία μεθόδων βιβλιοδεσίας αναπτύχθηκε μέσα στο χρόνο, αλλά, παρά τις διαφορές μεταξύ τους, η φιλοσοφία τους ήταν η ίδια. Εξάλλου, η βιβλιοδεσία ως έννοια προσδιορίζεται ως τίποτα περισσότερο από την διαδικασία της συγκέντρωσης μιας στοίβας χαρτιών σε μια πρακτική μορφή ανάγνωσης (= βιβλίο). Φυσικά, όπως συμβαίνει με κάθε εμπορικό χώρο, λίγοι βιβλιοδέτες κατάφεραν να ξεχωρίσουν από το πλήθος, χάρη κυρίως στην καλλιτεχνία που εφάρμοσαν στα προϊόντα τους. Ο John Ratcliff, για παράδειγμα, ήταν ο πρώτος βιβλιοδέτης της Αμερικής του δέκατου έβδομου αιώνα και είναι γνωστός για τη βιβλιοδεσία της Ινδικής Βίβλου του Eliot το 1663. Ένα άλλο παράδειγμα είναι ο Jean Grolier (1489-90 - 1565), Γενικός Ταμίας της Γαλλίας, διάσημος κυρίως για την ιδιωτική βιβλιοδεσία των τόμων της δικής του τεράστιας βιβλιοθήκης, τάση που έγινε μόδα ανάμεσα σε φανατικούς συλλέκτες βιβλίων.


Στην σημερινή βιομηχανία παραγωγής βιβλίων, η διαδικασία της βιβλιοδεσίας διεξάγεται σε μεγάλη κλίμακα χρησιμοποιώντας εξελιγμένα μηχανήματα. Πάραυτα, τα ανεξάρτητα βιβλιοδετεία (γνωστά και ως "καλλιτεχνικά βιβλιοδετεία") λειτουργούν με μεγάλη ζήτηση, κυρίως για την αποκατάσταση των ζημιών που προκαλούνται σε βιβλία συναισθηματικής αξίας στους ιδιοκτήτες τους. Υπάρχουν, ωστόσο, και εκείνοι οι συλλέκτες βιβλίων που μοιράζονται την πρακτική που ξεκίνησε ο Jean Grolier (αναφέρεται παραπάνω), μια πρακτική που είναι πλέον γνωστή ως «ιδιωτική βιβλιοδεσία». Στην περίπτωση της ιδιωτικής βιβλιοδεσίας, οι συλλέκτες βιβλίων αναθέτουν τα βιβλία των βιβλιοθηκών τους σε ανεξάρτητα εργαστήρια βιβλιοδεσίας. Τα εργαστήρια στη συνέχεια "φορούν" τα βιβλία με ένα πιο περίτεχνο δέσιμο, σε δέρμα ή ύφασμα. Αυτή η διαδικασία σχεδόν πάντα απαιτεί την πλήρη αποσυναρμολόγηση του βιβλίου και την επακόλουθη συναρμολόγηση των σελίδων του μέσα σε μια νέα σύνδεση. Οι συλλέκτες βιβλίων που επιλέγουν την ιδιωτική βιβλιοδεσία σφραγίζουν συνήθως τα αρχικά τους με επιχρυσωμένα γράμματα στις ράχες των βιβλίων. Η ιδιωτική βιβλιοδεσία δεν είναι τόσο δαπανηρή πρακτική, όπως κάποιος θα υπέθετε, αλλά σίγουρα είναι ένα χόμπι που αφορά κυρίως τους ανίατους εραστές βιβλίων.
Συμπερασματικά, θα παραθέσουμε την διδαχή των βιβλιοδετών "Primum non nocere" (Πρώτον, μην κάνετε ζημιά). Οφείλουμε πραγματικά να μεταχειριζόμαστε τα βιβλία μας με τον σεβασμό που αξίζουν. Άλλωστε, τί άλλο αξίζουν πραγματικά τα βιβλία; Ένα βιβλίο είναι, πριν και πάνω απ' όλα, ένα μέσο δια του οποίου μεταδίδεται η παιδεία και η μόρφωση, είναι το αρχέτυπο σύμβολο του ανθρώπινου πολιτισμού. Η διατήρησή τους ωφελεί τόσο εμάς ως ανθρώπους όσο και τις επόμενες γενιές.